मेरो जन्म ब्राह्मण कुलमा भएछ । यो मैले कसैसँग अनुनय–विनय गरेर, कसैको चाकरी गरेर, कसैलाई घुस ख्वाएर, कसैको भाग खोसेर या कसैको सर्वनाश गरेर भएको होइन । आध्यात्मिक आँखाले हेर्दा यो मेरो पूर्वजन्मको कर्मले प्राप्त हो भने भौतिकवादी आँखाले हेर्दा यो महिला–पुरुषबीच मिलनपछिको प्रतिफल हो ।
अरुले पहिचानको मुद्दाको रटान लगाइरहँदा मैले कसैको डरले मेरो जनै फाल्नु धर्मनिरपेक्षताभित्र पर्दैन भन्ने मेरो ठहर हो ।
युरोप, अमेरिका गएर जनजाति, दलित र मधेसीको कोटामा दीक्षित भएर आएका अहिलेका टाईवाला दाइहरुले मलाई ‘एलिट‘भने पनि केही छैन । किनकि मेरो नामको पछाडि शासक वर्गको थर जोडिएको छ । यस वापत मेरो बैंक खातामा मनग्गे पेन्सन आइरहन्छ भनेर उहाँहरुले प्रचार गर्नु भए पनि मलाई फरक पर्दैन ।
मेरा बा-आमाले मलाई दु:खजिलो गरेर पढाउनुभो ।मैले र मेरा बा–आमाले जानाजान कसैको भाग खोसेको मलाई याद छैन । तर, म जब हलो जोत्ने,अरुको भाँडा माझ्नेदेखि घर पोत्ने गर्दै पढेर योग्यतावाल हुने बेलासम्म मेरो थरको पछाडि एउटा टाइटल झुन्डिएको थियो, ‘एलिट वर्ग‘ ।
मेरो योग्यतालाई ओभरटेक गरेर काठमाडौंमै घर भएको कुनै अर्को, गतिलो पेशा भएको र राजनीतिक पहुँच भएको, कथित उत्पीडित, मधेसी जनजातिको छोराले त्यो भाग ओगटिसकेको थियो, मैलेभन्दा झन्डै ३० नम्बर कम ल्याएर । मैले हठात् चित्त बुझाउनैपर्ने भयो । भएको अस्थायी जागिर कहिले छुट्ने हो, टुङ्गो थिएन । विकल्पको रुपमा परराष्ट्र मन्त्रालयमा गई पासपोर्ट बनाएँ र म विदेश हान्निएँ ।
अहिलेको तातो बहस
मेरो छिमेकमा अचेल गाई काटेर खान पाउनुपर्छ भनेर ठूलो भुइँचालो आइरहेको छ मेरी आमाले बिहान सबैभन्दा पहिले त्यही गाईकै गोबरले दैलो नपोतेसम्म केही काम गर्नुहुन्न । मेरा बाले गाईकै पूजा गरेर गहुँत नखाई जुठो–सूतक जाँदैन भन्नुहुन्छ । म त्यही गाईको दूध खान्छु र संस्कार निर्वाह गर्दै गहुँत पनि खान्छु । जन्मेदेखि मर्ने बेलासम्म त्यही गाईलाई बाले बेलाबेलामा पुज्नुहुन्छ । बहुसंख्यक मान्छेले पूजा गर्ने गाईलाई राज्यले राष्ट्रिय जनावर बनाएको छ ।
तर, गाई–गोरु काट्न नपाएर आफ्नो पहिचान गुमेको देख्नेहरुलाई मैले बुझ्न सकेको छैन । छिमेकीले पुज्ने गाई काटेर खान नपाउँदैमा पहिचान कसरी गुम्यो ? हामीले आमा मान्ने गाई काट्दा हाम्रै छिमेकीलाई यतिविघ्न खुसी मिल्छ ? के राष्ट्रिय जनावर गाई खान नपाउँदैमा भोकमरी नै लाग्छ र ?
त्यसै पनि गाईको दूध र मूत्र वैज्ञानिक दृष्टिकोणले समेत उपयुक्त छ । मैले गाईको गहुँत खाँदा कोही हाँसेर उडाउँछ भने मलाई केही फरक पर्दैन । मैले गोबरले लिप्दा कसैले छ्या भन्छ भने त्यसले पनि असर गर्दैन । तर, म सुँगुर खाँदिनँ र खानेलाई घृणा पनि गर्दिनँ ।
गाई खानैपर्छ भनेर कसैको धर्मग्रन्थमा लेखिएको छैन । गोरुको मासु चढाउनैपर्छ भनेर कुनै धार्मिक किताबमा उल्लेख छैन ।यदि कतै छ भने त्यो कुप्रथा हो, धर्म होइन । हिन्दु धर्मका अनुयायीले देवीदेवताको नाममा चढाउने बली पनि धर्म होइन,यो त कुप्रथा हो । यस्ता कुप्रथाको जरैसहित अन्त्य हुनुपर्छ ।
तर, मैले गहुँत खाने मेरो संस्कार बहुसंख्यकको संस्कार हो । म गाई पुज्छु, संस्कार अनुसार बेलाबेला गाईको गहुँत पनि पिउँछु । यसो गर्दा कसैको अधिकार हनन हुँदैन, मैले सबैले गाईको गोबरले लिपौं, गहुँत पिऔं र जनै लगाऔं पनि भन्दिनँ । तर,मलाई होच्याएर कसैले तैंले ‘मूत‘ खाने गाई मैले काटेरै खान्छु भन्छ भने त्यो बेला मैले प्रतिरोध गर्छु र गर्नुपर्छ ।
यसो गर्दा मलाई कसैले बाहुन मान्छ भने मैले भन्नै पर्छ: हो महाशय, म बाहुन नै हो । यस अर्थमा मलाई बाहुनवादी माने हुन्छ ।
राष्ट्रिय बहसको मुद्दा
अचेल इन्टरनेटको सामाजिक सञ्जालमा कहिले गैंडा त कहिले घोड़ा राष्ट्रिय जनावर बनाऔं, हामीले खाने गाई–गोरुलाई किन राष्ट्रिय जनावर बनाएको भनेर ताता र छाडा बहस पनि हुन थालेका छन् ।
गाई भनेको नेपालको सन्दर्भमा बहुसंख्यकको आस्थाको धरोहर हो, पवित्रताको प्रतीक हो । अनि त्यस्तो पवित्रताको प्रतीक छाडेर किन भैंसी, बाख्रा या गैंडा राष्ट्रिय जनावर बनाउने ? सुँगुरलाई घृणा गरिने हुनाले मुसलमान बाहुल्य देशमा सुँगुर काटिंदैन,छोइँदैन ।
अमेरिकामा घोडा र कुकुरको मासु काट्न प्रतिबन्ध लगाइएको छ । तर, त्यही घोडा कुनै मिडल इस्ट देशमा मासुको मुख्य स्रोत हो । तर, मलाई के लाग्छ भने नेपालमा कसैले यतिविघ्न सम्मान गर्ने गाई–गोरु नखाए पनि आकाश खस्दैन, बरु सामाजिक सम्बन्ध बलियो हुन्छ । अझ सकिन्छ भने सबै साकाहारी बनौं, अरुको मासु मान्छेले खाने चिज नै होइन । अझ गाई–गोरुको मासु खान पाउने कुरालाई पहिचानसँग नजोडौं ।
यदि कसैले कसैको हत्या गरी खान पाउनुपर्छ भन्ने कुरालाई आफ्नो बटमलाइन नै मान्छ भने म त्यसको विरोधी हुँ । त्यसबेला मलाई बाहुन भने हुन्छ । हो,यस अर्थमा म बाहुनवादी हो ।
मेरो छिमेकमा अचेल भाषाको पनि त्यस्तै बिजोग छ । आफूलाई अब्बल लेखक मान्नेहरुले जुन भाषामा लेखेर बिहान–साँझ आफ्नो चुह्लो बालिरहेका छन्,जुन भाषा बोलेर चाकरी–चाप्लुसी गरिरहेका छन्,त्यही भाषालाई मूलधारको भाषा होइन भनेर दुत्कारिरहेका छन् । खासमा उनीहरु स्वयं आफैं आफ्नो भाषा बोल्न जान्दैनन् !
आफ्नो भाषाको उत्थान त सबैभन्दा पहिले आफैंले पो गर्नुपर्छ । घरमा छोराछोरीलाई हिन्दी च्यानलमा झुम्याएर बाहिर नेपाली भाषालाई शासकहरुको भाषा भनेर फलाक्नु राम्रो होइन ! आफ्नो संस्कार र आफ्नो भाषा त सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति हो,त्यसलाई बचाउने सबैभन्दा पहिले आफूले र त्यसपछि राज्यले हो ।
सम्पर्क भाषाको रुपमा बहुसंख्यकले बोल्ने भाषा पनि शासकहरुकै भाषा भन्ने स्वाँठहरुको विद्वता पनि मैले बुझ्न सकेको छैन । सबै भाषाको एकैचोटि उठान त हुनै सक्दैन । हिजो संस्कृतलाई बुर्जुवा भाषा भनेर बन्देज गर्नेहरुले अहिले त्यही भाषालाई जननी भाषा मानेका कुरा बुझेरै होला ।
बेतुकका कुरा
मेरो वरिपरि अचेल विभेदको पनि कुरा उठिरहेको छ । मैले जानेबुझे अनुसार संविधानले तोकेरै कसैलाई दमन गर्नुपर्छ भनेर भनेको छैन । जाति जनजाति भएकै कारणले हेप्नु र हेपिनुपर्छ भनेर लेखेको कतै पनि देखेको छैन ।
पहिचानवादीहरुले कहाँ–कहाँ विभेदको पहिचान गरे, त्यो मलाई थाहा छैन । हिजो केही तत्व र ठूलाठालुहरुले जात र धर्मको आधारमा गरेको विभेदलाई आज तिनै जातको कारणले गर्दा मेरो पहिचान गुम्यो भन्नु कति जायज़ हो ? सीमित जातका मान्छेहरुले सत्तामा गरेको रजाइँलाई बाहुनवादसँग जोडेर मलाई समेत शासक बनाइन्छ भने हो, म बाहुन नै हो र बाहुनवादी हो ।
मलाई सम्झना छ
मैले हात्तीछाप चप्पलमा कपडाको तुनो हालेर,पछाडितिर फाटेको घुँडे कट्टुलाई भोटोले छोपेर स्कूल जाँदै गर्दा बाटैबाट भागेर कोही माछा मार्न जान्थे । कोही हाफ छुट्टीमा भागेर चलचित्र हेर्न पुग्थे । तिनीहरु नै आज राजनीतिमा नेता र आरक्षणको कोटामा हाकिम भइरहेको देख्दा यो पहिचान भन्ने शब्द पनि मलाई हास्यास्पद लागेको छ । कहिलेकाहीँ यस्तो लाग्छ, बाहुनको कुलमा जन्मनुमा मेरो के दोष ?
बाहुन–क्षेत्री कहाँको : विदेशको !
आजभोलि बाहुन–क्षेत्रीलाई शरणार्थी भन्नेहरु सामाजिक सञ्जालमा बग्रेल्ती भेटिन्छन् । प्रविधिले सारा विश्व एकै ठाउँ ल्याइदिँदा सयौं वर्षसम्म समाजमा सँगै बसेकाहरु कसैको प्रायोजित नारामा शरणार्थी बनाइँदा आरोप लगाउनेहरु कुन बेला त्यहीँको धर्ती धाँजा फाटेको बेला फुत्त निस्केका हुन्,जान्न पाए हुन्थ्यो ! अनि फेरि ती धर्तीपुत्रहरुले आफ्नै शरणमा आएका शरणार्थीहरुलाई किन ‘शेर‘बन्न दिएका होलान् त ?
हो, बाहुन भएकै आधारमा म कसैलाई भेदभाव गर्दिनँ । सबैले बाहुनले जस्तै जनै लगाउनुपर्छ म भन्दिनँ । कसैको जात, पेशा र स्तर हेरेर मैले भेदभाव गर्न हुन्न र गर्दिनँ । मैले कसैको भाग हडपेको पनि छैन, हडप्नेको म धुवाँधार विरोध गर्छु । तर,बाहुनको नश्लमा पैदा हुँदैमा म कसरी शासक भएँ, शरणार्थी भएँ र एलिट भएँ ? के सत्तासीन मेरो जातका मान्छे भएकै आधारमा मैले त्यसको क्षतिपूर्ति दिनुपर्ने ? हुरी चल्यो भन्दैमा धुरीलाई सराप्ने कि धुरी बलियो बनाउने ?
हो, म बाहुन हो !
म बाहुनको संस्कार अनुसार लगाउनैपर्ने जनै लगाउँछु, यो मेरो पहिचान हो । अरुको पहिचान क़ायम गर्न मैले मेरो जनै फालेर या नफालेर अरुको जायज या नाजायज आन्दोलनको समर्थन या विरोध पनि गर्नु छैन ।
जनै मेरो विश्वास हो, अनुशासन हो, संस्कार हो । यसको लाज बचाउन म सधैं प्रयासरत हुन्छु र हुनुपर्छ । तर, मैले जनै धारण गरेकै आधारमा मैले अरुलाई सानो जात र वर्ण भनेर भेदभाव गरेकै छैन,गर्नेलाई पनि मन पराउँदिनँ ।
जनै धारण गरेर मेरा पिता–पुर्खाले कसैलाई गरेको भेदभावको लागि म क्षमा माग्छु । तर, मैले लगाएको जनै देखेर कसैले गिज्याउँछ भने म गर्वका साथ भन्छु, म बाहुन हो ! मेरा पिता–पुर्खाले जानेर–नजानेर गरेको गल्तीको मैले क्षमा माग्दा पनि मलाई अझै होच्याइन्छ भने हो, म बाहुनवादी नै हो ।
मेरो विश्वास
बाहुन भएकै आधारमा कुनै दलितलाई म मन्दिर पस्न दिनु हुन्न भनेर अड्डी कस्दिनँ । उसले छोएको पानी पिउन हुन्न भनेर नाराबाजी गर्दिनँ । मान्छेलाई पशुलाई भन्दा तल्लो व्यवहार गर्ने जातीय प्रथाको म घोर निन्दा गर्छु । तर, मैले समावेशी हुनैपर्छ भनेर गोरुको मासु, सुँगुरको मासु र भैंसीको मासु वा खसीबोकाकै मासु खानुपर्छ भन्ने केही छैन ।
हिन्दु संस्कारका नराम्रा पक्षलाई बोकेर म कसैमाथि दमन गर्दिनँ । तर, मेरो राम्रो र कसैलाई हानि नगर्ने संस्कार, मेरो विश्वास र मेरो भगवानलाई कसैले‘किन मान्छस्, छाड्दे‘ भन्छ भने मैले दृढताका साथ भन्नै पर्छ, हो म बाहुन हो र बाहुनवादी नै हो ।
मैले बाहुनवादलाई दमन, भेदभाव र कपटको रुपमा हैन,विद्वता, परोपकारिता र मानव कल्याणको रुपमा लिन्छु । मैले अरुको धर्मको विरोध नगरी आफ्नो धर्मको सुन्दर पक्षलाई आत्मसात् गर्दा मलाई बाहुनवादी कसैले भन्छ भने हो, म बाहुन हो । मलाई बाहुन भएकोमा गर्व छ ।
संविधानले अधिकार मात्रै होइन, कर्त्तव्य पनि दिएको छ । म आफ्नो अधिकार प्राप्तिका लागि कसैको खुसीलाई बलि चढाउँदिनँ । तर, कसैले मेरो र बहुसंख्यकको अधिकारमाथि जबर्जस्ती धावा बोल्न खोज्छ भने मैले दृढतापूर्वक भन्नैपर्छ, हो म बाहुन हो र यसलाई अनर्थ लगाइन्छ भने म बाहुनवादी नै हो ।
मेरो निष्कर्ष
मेरो बुझाइमा पहिचान त अब गरिबी, अशिक्षा,बेरोजगारी,अन्याय र अत्याचारको गर्नुपरेको छ ।विश्वले चन्द्रमा चुमेको यतिका वर्ष हुँदा हामी चाहिँ जात र भातको बखेडा निकालेर,क्षेत्रको बबन्डर मच्चाएर, एकले अर्कालाई दोषारोपण गरेर टिकिरहेका छौं ।
समाजको विकासको बाधक बनेको जाति प्रथालाई झन् बल्झिने गरी कडा हैन, बरु मैले जस्तै नरम व्यवहार गरेर सबैले सबैको धर्मको सम्मान गरे पो समृद्धिको चुचुरो चुम्न सकिएला । नत्र त खोइ कुन्नि!
(यो लेखकको निजी विचार हो ।)
